Κεντρική σελίδα
kenia
Αγρια Ζώα
Ζώα των πόλων
Δεινόσαυροι
Πουλιά
Φωτογραφίες της Γής
sos

Μετανάστευση   πηγή Οι Πελαργοί στην Ελλάδα

Οι πελαργοί, αν και είναι πολύ ανθεκτικοί στο κρύο, είναι μεταναστευτικά πουλιά. Ό Ιερεμίας σημειώνει την κανονική, περιοδική εμφάνιση και εξαφάνιση τους. Όταν έρθει ο Οκτώβρης αφού ζευγάρωσαν, επισκεύασαν τη φωλιά και ανάθρεψαν τα μικρά τους, ετοιμάζονται να φύγουν πάλι και να πάνε πολύ μακριά, στη Νότιο Αφρική, όπου θα περάσουν τούς ψυχρούς μήνες του χειμώνα.

Λίγες ημέρες πριν από την αναχώρηση τους συναθροίζονται σε λιβάδια, κοντά σε τέλματα ή λίμνες, και από κει ξεκινούν όλοι μαζί. Τα νεαρά φεύγουν 1 με 2 εβδομάδες νωρίτερα από τους ενήλικες.

Οι πελαργοί κάνουν τα μακρύ αυτό ταξίδι τους όχι πετώντας, άλλα ανεμοπωρόντας. Γι' αυτό όμως χρειάζονται ανοδικά ρεύματα, πού δημιουργούνται μόνο πάνω από την στεριά. Ακόμα και όταν στέκεται ένας πελαργός καταναλώνει ενέργεια η οποία είναι γύρω στα 7,92 kcal/ώρα, που αυτό σημαίνει ότι κάθε πουλί χάνει 0,83 γραμμ. λίπους την ώρα. Σε μία ημέρα ένας πελαργός θα χρησιμοποιήσει 190 kcal που σημαίνει ότι χάνει 20 γραμμ. λίπους την ημέρα.

Όταν ο πελαργός πετά καταναλώνει 242 kcal/ώρα, ενώ όταν ανεμοπορεί 12 kcal/ ώρα, 20 φορές λιγότερο.


Αυτός είναι ο κύριος λόγος που οι πελαργοί αποφεύγουν την μετανάστευση πάνω από την θάλασσα. Όπως θα δούμε και στην συνέχεια, οι βασικοί διάδρομοι μετανάστευσης περνούν από τα στενά του Βοσπόρου και από το Γιβραλτάρ, αποφεύγοντας το πέρασμα πάνω από την Μεσόγειο. Παρόλα αυτά, με ένα ευνοϊκό άνεμο εύκολα θα περνούσαν πάνω από μια λωρίδα νερού, πού το πλάτος της δεν είναι πολύ μεγάλο.

Οι πελαργοί ξεκινούν το ταξίδι τους αργά, κατά τις δέκα το πρωί, όταν ο ήλιος βρίσκεται αρκετά ψηλά, το έδαφος έχει ζεσταθεί και έχουν αρχίσει να δημιουργούνται ανοδικά ρεύματα. Στην αρχή σηκώνονται ένας ή δύο πελαργοί, που τους ακολουθούν μερικοί άλλοι. Κατόπιν σηκώνονται άλλος ένας ή δύο. Αυτό συνεχίζεται για αρκετή ώρα και σχηματίζονται έτσι πολλές μικρές ομάδες, πού αρχίζουν να γυροπετούν και ν' ανεβαίνουν όλο και ψηλότερα ξεπερνώντας σε πολλές περιπτώσεις τα 700μ.

Κατόπιν, ξαφνικά, όλοι μαζί αφήνουν τα θερμό ανοδικό ρεύμα και παίρνουν την κατεύθυνση μετανάστευσης με ταχύτητα που ξεπερνά τα 70 χλμ/ώρα. Σιγά σιγά χάνουν ύψος και πέφτουν στα 450 μ., από που τα πουλιά διασπείρονται και αρχίζουν να ψάχνουν για ένα καινούριο θερμό ανοδικό ρεύμα που θα τα βοηθήσει να ανεβούν πάλι ψηλά.

Είναι πολύ σημαντικό το κοπάδι να είναι μεγάλο, γιατί όσο περισσότερα πουλιά ψάχνουν για κάποιο ανοδικό ρεύμα τόσο πιο εύκολα και πιο γρήγορα θα το βρουν, με αποτέλεσμα η μετανάστευση να πηγαίνει πιο γρήγορα.

Για τον πελαργό, που είναι από τα είδη που χαρακτηρίζονται από την ομαδικότητα τους ειδικά κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης, είναι πολύ σημαντικό να τηρούνται απόλυτα οι κανονισμοί του κοπαδιού για να μην μπαίνουν σε κίνδυνο τα άλλα πουλιά. Η ταχύτητα με την όποία πετούν είναι σχετικώς μικρή. Όταν μεταναστεύει ο πελαργός πετά 7-8 το πολύ 10 ώρες την ημέρα και μπορεί να καλύψει πάνω από 500 χλμ την ημέρα. Στην Ευρώπη που οι καιρικές συνθήκες δεν είναι πολύ ευνοϊκές για κάτι τέτοιο καλύπτει 200-250 χλμ την ημέρα, ενώ στην θερμότερη Αφρική γύρω στα 300 χλμ.

Όταν έρθει το βράδυ κατεβαίνουν και περνούν τη νύχτα στα δέντρα ή κτήρια, γιατί δεν ταξιδεύουν παρά μόνο μέρα. Κατά διαστήματα σταματούν για να τραφούν.

Κατά τη διάρκεια της φθινοπωρινής μετανάστευσης οι πελαργοί μεταναστεύουν πολύ πιο γρήγορα συγκριτικά με την άνοιξη, ενώ δεν τρέφονται και πολύ συχνά, οπότε δεν υπάρχει και ανταγωνισμός στην εύρεση της τροφής. Κατεβαίνουν μόνο όταν είναι να πιουν νερό και κατά τη διάρκεια της νύχτας.

Την άνοιξη καλύπτουν μικρότερες εκτάσεις κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης, λόγω των κακών καιρικών συνθηκών που επικρατούν αυτήν την περίοδο.

Η Πορεία των Πελαργών προς και από την Αφρική



Ο Ευρωπαϊκός πελαργός (Ciconia ciconia ciconia), όταν μεταναστεύει προς τα νότια παρακάμπτει τη Μεσόγειο σε δυο τόξα, ένα δυτικό και ένα ανατολικό. Οι πελαργοί της ΝΔ Γερμανίας, με ένα μέρος από τους πελαργούς της Ολλανδίας, της Γαλλίας και της Ελβετίας μαζί με τους πελαργούς της Πορτογαλίας και της Ισπανίας (συνολικά 137.000 περίπου άτομα) περνούν το Γιβραλτάρ, το Μαρόκο και τη Σαχάρα και απλώνονται στη Δυτική Αφρική. Χάρτης 1: Οι μεταναστευτικοί διάδρομοι του Πελαργού

Οι πελαργοί των ανατολικών ακτών της Βαλτικής ως το Λένινγκραντ, της Δανίας, της Βόρειας και ΝΑ Γερμανίας, μαζί με ένα μεγάλο μέρος από τους πελαργούς της Ολλανδίας, κινούνται προς τα ΝΑ, και μαζί με τους πελαργούς της Αυστρίας και της Τσεχοσλοβακίας, ενώνονται στην αρχή με τους πελαργούς της Πολωνίας, Ουγγαρίας, Ρουμανίας και της Νότιας Σοβιετικής Ρωσίας, και κατόπιν με τους πελαργούς της Αλβανίας, Πρώην Γιουγκοσλαβίας, Βουλγαρίας και Ελλάδας (575.000 άτομα περίπου) και κατευθύνονται προς την περιοχή του Βοσπόρου και τη θάλασσα του Μαρμαρά.

Από εκεί περνούν στη Μικρά Ασία, διασκορπίζονται στα υψίπεδα της Ανατολής και συγκεντρώνονται πάλι στις ακτές απέναντι από την Κύπρο. Στην συνέχεια με νότια κατεύθυνση περνούν τον κόλπο της Αλεξανδρέττας, που το πλάτος του δεν είναι μεγάλο, και κατευθύνονται προς τη Συρία, το Λίβανο και το Ισραήλ.

Κάποιες φορές, μερικοί πελαργοί, από τις πολλές χιλιάδες του ανατολικού αυτού κλάδου, χάνουν τη σωστή κατεύθυνση και προχωρούν κατευθείαν περνώντας τη θάλασσα με προορισμό την Αίγυπτο. Το πέρασμα του Σουέζ παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες. Από τα βουνά του Σινά ξεκινούν κατά κύματα ομάδες από πολλές χιλιάδες πελαργούς, που πετάνε χαμηλά, 2-5 μέτρα πάνω από το νερό. Σε 10 λεπτά μπορεί να περάσουν 20.000 πελαργοί και μετά ένα τέταρτο μερικές χιλιάδες ακόμη. Το πέρασμα φυσικά δεν είναι πάντα ακίνδυνο. Μπαίνουν μετά στη κοιλάδα του Νείλου, προχωρούν στο Σουδάν και το Νοέμβριο - Δεκέμβριο φτάνουν στη Νότια Αφρική, ως το Ακρωτήριο, όπου τρέφονται με ακρίδες, που τις παρακολουθούν στις μετακινήσεις τους.

Δυο μικρότεροι πληθυσμοί φαίνεται να περνούν ο ένας από το άκρο τις Νότιας Ιταλίας και τη Σικελία και ο άλλος από το άκρο της Πελοποννήσου και την Κρήτη, ή τις Κυκλάδες προς την Αφρική. Μερικοί από τους πελαργούς που φωλιάζουν στην Ασία περνούν το χειμώνα τους στις Ινδίες.

Αρχές Φεβρουαρίου ως αρχές Μαρτίου, ανάλογα με τον τόπο όπου θα πάνε, οι πελαργοί εγκαταλείπουν τον τόπο που διαχείμασαν και αρχίζουν να επιστρέφουν στον τόπο όπου γεννήθηκαν, ακολουθώντας τον ίδιο δρόμο. Ο χρόνος της επιστροφής τους συνήθως είναι πολύ ακριβής. Κανονικά, στον τόπο της γεννήσεως, γυρίζουν μόνο τα ώριμα άτομα. Οι δακτυλιώσεις όμως που έχουν γίνει μέχρι σήμερα έδειξαν ότι γυρίζουν και μερικά μονοετή πουλιά και μάλιστα σε ένα ποσοστό 8% περίπου.

Από διάφορα πειράματα που έγιναν σε νεαρά κυρίως πουλιά βγήκε το συμπέρασμα ότι η κατεύθυνση της μετανάστευσης είναι έμφυτη στους πελαργούς, μπορεί όμως να επηρεασθεί από πολλούς παράγοντες, ένας από τους όποίους είναι ο κοινωνικός δεσμός πού αναπτύσσεται όταν ανατραφούν μαζί με πελαργούς πού ακολούθησαν άλλη κατεύθυνση. Όταν τελειώσουν το ταξίδι τους και φτάσουν στον τόπο όπου θα περάσουν το χειμώνα, η συμπεριφορά των πελαργών αλλάζει, χάνουν τον κοινωνικό δεσμό τους και αρχίζουν να ζούνε ο καθένας χωριστά.

Μερικές φορές οι πελαργοί, όπως και αλλά πουλιά, μπορεί να παρεκκλίνουν από το συνηθισμένο δρόμο τους και να φτάσουν στα πιο απίθανα μέρη. Έτσι, έχει αναφερθεί, π.χ. ότι το 1958 βρέθηκε ένας πελαργός στην Αγία Ελένη, το γνωστό νησί όπου πέθανε ο Ναπολέων Βοναπάρτης και βρίσκεται στο μέσο του Ατλαντικού 1800 χιλιόμετρα από τις πλησιέστερες αφρικάνικες ακτές της Αγκόλας. Επειδή είναι πολύ απίθανο να έφτασε ως έχει σαν «λαθρεπιβάτης», θα πρέπει να δεχτούμε ότι έφυγε από τη Νιγηρία ή την Ακτή του Χρυσού, τη σημερινή Γκάνα.

Στη μέθοδο της δακτυλίωσης στηρίχτηκαν, επίσης, οι επιστήμονες για να προσδιορίσουν πόσα χρόνια ζουν οι πελαργοί, γιατί μέχρι σήμερα δεν μπόρεσαν να βρουν άλλον τρόπο, όπως για παράδειγμα από τα φτερά τους. Για το σκοπό αυτό, σε μια ορισμένη περιοχή δακτυλιώθηκαν συστηματικά επί μια δεκαετία όλοι οι νεοσσοί των πελαργών. Η παρακολούθηση τους έδειξε ότι ο αριθμός τους ελαττώνεται σταθερά μετά το 7ο έτος και, επομένως, η γνώμη που επικρατούσε άλλοτε, ότι δηλαδή ζουν πολλά χρόνια, δεν είναι σωστή. Η μεγαλύτερη ηλικία πού φτάνει ένας πελαργός, όταν ζει ελεύθερος, είναι τα 19 έως 20 χρόνια.

Η παρακολούθηση της μετανάστευσης των
Πελαργών με τη μέθοδο της Δακτυλίωσης

 

Πως όμως βρίσκουν το δρόμο στο ταξίδι τους αυτό, και που πηγαίνουν να περάσουν το χειμώνα τους οι πελαργοί; Απάντηση στα ερωτήματα αυτά προσπάθησαν να δώσουν από πολύ νωρίς οι ορνιθολόγοι με πολλά πειράματα που έκαναν ειδικά για το σκοπό αυτόν, και προπαντός με δακτυλιώσεις νεαρών πελαργών.

Ο πρώτος πού άρχισε να μελετά συστηματικά τη μετανάστευση των πελαργών ήταν ο Leonhard Thurneysser zum Τhyrn (1530-1596). Ανάθρεψε νεαρούς πελαργούς, τους φόρεσε ένα είδος παντελόνι και έγραψε πάνω σ' αυτό ότι οποίος δει αυτόν τον πελαργό παρακαλείται να τον πληροφορήσει. Έναν τέτοιο πελαργό σκότωσε μετά από κάμποσο καιρό και ο πρίγκιπας του Βρανδεμβούργου.

Αργότερα ο Heinrich Schliemann (όχι βέβαια ο αρχαιολόγος) ανέφερε ότι σ' ένα χωριό της Γερμανίας, το Ankershagen, δυο κάτοικοι έπιασαν έναν πελαργό και του έδεσαν στο πόδι μια περγαμηνή που έγραφε να τους πληροφορήσουν σε ποιο μέρος είχε τη φωλιά του το χειμώνα. Τον άλλο χρόνο ήρθε ο πελαργός με μια άλλη περγαμηνή που έγραφε ότι πέρασε το χειμώνα του στο Sankt Jolιannes.

Από τότε άρχισαν οι δακτυλιώσεις, που για πρώτη φορά, συστηματικά και σε μεγάλη κλίμακα, τις εφάρμοσαν το 1901 ο Christian Μontensen στη Δανία, το 1906 ο J. Thienemann στη Γερμανία και λίγο αργότερα Ούγγροι ορνιθολόγοι. Η δακτυλίωση γίνεται σήμερα περνώντας ένα δαχτυλίδι από αλουμίνιο με έναν αριθμό στο πόδι των νεαρών πελαργών. Μπορούμε να πούμε ότι το δαχτυλίδι αυτό παίζει το ρόλο του διαβατηρίου για τους πελαργούς. Αν ο πελαργός που δακτυλιώνεται προέρχεται, για παράδειγμα, από την Ελλάδα, το δαχτυλίδι έχει πάνω τα εξής στοιχεία: "ZOOL. MUS. ATHENS (ZOOLOGICAL MUSEUM OF ATHENS), Κ001234"

Στα ερευνητικά κέντρα που ασχολούνται με την μετανάστευση των πουλιών συλλέγονται όλες οι παραπάνω μαρτυρίες και καταχωρούνται σε τράπεζες δεδομένων (data bank), οι οποίες περιέχουν τον αριθμό του δαχτυλιδιού που είχε ο πελαργός, το φύλο, την ηλικία, δεδομένα σχετικά με την αναπαραγωγή και διάφορες άλλες πληροφορίες για τον πελαργό.

Έτσι αν ένα πουλί δακτυλιωθεί στην Ευρώπη σε κάποιο σταθμό δακτυλίωσης, και βρεθεί στην Αφρική, θα δώσει την δυνατότητα στους επιστήμονες από τα στοιχεία του δακτυλιδιού να βγάλουν διάφορα συμπεράσματα, όπως για παράδειγμα σχετικά με την κατάσταση στην οποία βρέθηκε το πουλί, την περιοχή όπου βρέθηκε και κάτω από ποιες συνθήκες, αν είχε ξαναπιαστεί πριν, την πορεία που ακολούθησε και άλλα.

Επειδή οι πελαργοί είναι πολύ χαρακτηριστικά πουλιά και εύκολα αναγνωριζόμενα, υπάρχει ένα ποσοστό επανεύρεσης δακτυλιωμένου ατόμου που φτάνει το 20 έως 25 %, που είναι υψηλό για ένα πουλί.

Από τις πολλές χιλιάδες πελαργούς που δακτυλίωσαν Ευρωπαίοι ορνιθολόγοι και από τα δαχτυλίδια που έστειλαν πίσω ή τις πληροφορίες που έδωσαν πολλοί παρατηρητές πουλιών, ερευνητές, κυνηγοί στις περιοχές διαχείμασης, φωλιάσματος, ή και κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης από τα δακτυλιωμένα άτομα, η πορεία που ακολουθούν οι πελαργοί στις μεταναστεύσεις τους είναι σήμερα πολύ καλά γνωστή.

Από το 1997 τα δαχτυλίδια από 1 εκ. που ήταν έγιναν 3 γιατί ήταν πολύ δύσκολο να διαβαστούν.

Αν θέλει κάποιος ερευνητής να μάθει πληροφορίες για κάποιον συγκεκριμένο πληθυσμό που μελετά και ο οποίος βρίσκεται π.χ. στη Θεσσαλία, τότε μπορεί να χρησιμοποιήσει έγχρωμα πλαστικά δαχτυλίδια, από τα οποία το χρώμα, κάποια γράμματα και αριθμοί που υπάρχουν πάνω στο δαχτυλίδι μπορούν να μας δώσουν πληροφορίες βλέποντας τα ακόμα και από μακριά με κιάλια, χωρίς να χρειάζεται να πιάνουμε κάθε φορά τους πελαργούς
 

Η παρακολούθηση της μετανάστευσης των Πελαργών
με τη μέθοδο των Δορυφορικών Πομπών


Με τους πομπούς τα πράγματα είναι διαφορετικά σε σχέση με την μέθοδο της δακτυλίωσης. Ο δορυφορικός πομπός είναι τοποθετημένος στην πλάτη του Πελαργού, στην οποία κρατιέται με νάιλον σχοινιά ενώ παίρνει ενέργεια από τον ήλιο.

Το σημαντικό πλεονέκτημα από τη χρήση των δορυφορικών πομπών είναι ότι τα στοιχεία, όσον αφορά τη συμπεριφορά και τη διαδρομή μετανάστευσης, μπορούν να συλλεχθούν για τα μεμονωμένα πουλιά.

Από έναν πελαργό με δορυφορικό πομπό μπορούν να συλλεχθούν καθημερινά πολύ σημαντικές πληροφορίες από εκατοντάδες ή και χιλιάδες θέσεις, για ένα μέρος της ζωής του που είναι η μετανάστευση. Από έναν γερμανικό πελαργό, για παράδειγμα, συλλέχθηκαν από το δορυφόρο σε 10 μήνες στοιχεία για 1.400 θέσεις, μια τεράστια δηλαδή ποσότητα πληροφοριών.

Κάθε 50 δευτερόλεπτα η συσκευή αποστολής σημάτων στέλνει ένα σήμα που λαμβάνεται από έναν δορυφόρο. Αυτοί είναι οι "NOAA- δορυφόροι" που ακολουθούν μια πολική τροχιά και μπορούν να λάβουν και να αποθηκεύσουν όλες τις πληροφορίες που δέχονται.

Όταν οι δορυφόροι έρθουν σε επαφή με τον επίγειο σταθμό τους διαβιβάζουν όλα τα στοιχεία που έχουν συλλέξει. Τα στοιχεία αυτά αναλύονται κατόπιν στον επίγειο σταθμό στην Τουλούζη της Γαλλίας. Κάθε ημέρα η συσκευή αποστολής σημάτων μπορεί να σταματήσει σε 8 θέσεις.

Οι θέσεις που δίνονται από το δορυφόρο χρησιμοποιούνται για να παραχθούν χάρτες με τις μεταναστευτικές πορείες των πελαργών. Παίρνοντας αυτές τις συντεταγμένες και με την βοήθεια ενός GPS (Global Positioning System) είναι εύκολο σε κάποιον ερευνητή να πάει σε μια ορισμένη θέση και να παρατηρήσει το πουλί που έχει τον δορυφορικό πομπό συλλέγοντας στοιχεία και από την περιοχή.